Formy prawne i uprawnienia kontroli podatkowej.

Ustawa o kontroli skarbowej wyróżnia cztery zasadnicze formy prawne realizacji zadań przypisanych
do instytucji prowadzącej kontrolę podatkową:
• postępowanie kontrolne,
• postępowanie audytowe,
• czynności realizacyjne,
• wywiad skarbowy
Postępowanie kontrolne oraz postępowanie audytowe należy zakwalifikować do działań
administracyjnych. Mają one charakter zorganizowanego ciągu czynności prawnych i faktycznych,
regulowanych przepisami prawa, podejmowanych przez organ kontroli skarbowej prowadzący
postępowanie z inicjatywy własnej lub z inicjatywy kontrolowanego podmiotu, zapoczątkowanego i
kończącego się w formie przewidzianej prawem. Nieco inaczej jest w przypadku czynności
realizacyjnych, obejmują one zarówno zatrzymanie i przeszukiwanie osób, pojazdów, pomieszczeń.
Uprawnienia te, jak ujmuje to ustawodawca w art. 11a ust.1a u.k.s, przysługują „również w związku z
wszczętym postępowaniem kontrolnym lub postępowaniem w sprawach o przestępstwa i
wykroczenia karno – skarbowe.” Szczególną forma prawną realizacji zadań kontroli skarbowej jest
wywiad skarbowy, który należy zakwalifikować do czynności technicznych, uregulowanych
przepisami prawa, prowadzonych w formie działań operacyjnych, których celem jest gromadzenie,
przetwarzanie i wykorzystywanie informacji o dochodach, obrotach, rzeczach i prawach majątkowych
podmiotów objętych przedmiotowym zakresem kontroli skarbowej. Powstaje pytanie czy
postepowanie kontrolne możemy zakwalifikować, jako działania w postępowaniu przygotowawczym
w sprawach o wykroczenia lub przestępstwa z kodeksu karno-skarbowego. W świetle wielu opinii w
tym J.Kulickiego nie można uznać za postępowanie przygotowawcze formę prawną zadań kontroli
skarbowej, bowiem czyn przestępczy jest ujawniony w następstwie czynności operacyjno –
rozpoznawczych w odrębnym postępowaniu administracyjnym a postępowanie przygotowawcze jest
regulowane przez inne przepisy ustawy np. k.k.s.

Kontrola podatkowa, nie jest jedyną formą prawną realizacji zadań kontroli skarbowej, ale co wydaje
się bezdyskusyjne – jest formą podstawową, najpowszechniejszą, dotykającą najszerszej grupy
podmiotów, prowadzona jest zgodnie z art. 37b u.k.s. przez inspektorów i pracowników kontroli
skarbowej, jak i przez Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej w zależności od właściwości
rzeczowej, miejscowej przy braku przesłanek wyłączających z załatwienia sprawy. Ograniczenia te nie
dotyczą Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej, który jest organem właściwym do prowadzenia
postępowania kontrolnego na terytorium całego kraju, niepodlegający również wyłączeniu z
załatwienia sprawy, jako centralny organ administracji państwowej. Za wszystkie czynności
techniczne ( np. protokołowanie zeznań świadków lub strony), bierze odpowiedzialność inspektor,
bez względu na to, czy wykonywał je osobiście, czy wykonanie powierzył pracownikowi niebędącemu
inspektorem. W treści art. 38 ust 3 u.k.s. inspektor nadzoruje kontrolę merytorycznie i technicznie,
jednak za rzetelność materiałów uzyskanych w toku czynności kontrolnych odpowiada pracownik,
który faktycznie czynności wykonywał. Ustawodawca nie precyzuje zasad nadzoru pracowników w
kontroli, pozostawiając to w gestii inspektora. Postępowanie kontrolne nie posiada odpowiednich
regulacji w zakresie zapobiegania i ujawniania przestępstw i nadużyć, popełnianych przez osoby

prowadzące kontrole skarbowe lub zatrudnione w jednostkach organizacyjnych podległych
ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych.
Urzędnikom uczestniczącym w wydawaniu decyzji może być postawiony zarzut rażącego naruszenia
prawa i związana z tym odpowiedzialność finansowa wynika z ustawy z 20 stycznia 2011 r. o
odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy publicznych, jednakże ustawa ta jest martwa wg prof.
J. Stelina z Uniwersytetu Gdańskiego, bowiem w praktyce trudno udowodnić, że doszło do rażącego
naruszenia prawa. Nawet gdy się to uda, to daleko jeszcze do pociągnięcia do odpowiedzialności
autora wadliwej decyzji lub zaniechania. Problemem są skomplikowane, wieloetapowe procedury i
przewlekłość postępowań sądowych. Podatnik, który chce pociągnąć urzędnika do
odpowiedzialności, czeka kilkuletnia, bardzo trudna i droga batalia. Po jej zakończeniu może uzyskać
odszkodowanie w wysokości rocznej pensji urzędnika. Dlatego pokrzywdzeni rezygnują z
dochodzenia swoich roszczeń, bo zazwyczaj firma traci płynność finansową przez błędną decyzję
podatkową i podejmuje działania w zakresie ratowania się gospodarczego i utrzymaniu się na rynku,
nie koncentrując się na procedurach administracyjnych i dyscyplinarnych.

Na podstawie:
K.Ziemski, Określenie pojęcia formy prawnej działania administracji (w:) System Prawa
Administracyjnego, Warszawa 2013, t 5, s.4